Sunday, January 20, 2013

DAMBO NEO SUANG JELAMA SANG JATI?




Pabila jaye manaw-manaw li kampung-kampung tarutama o kawasan-kawasan dud bawang Balait jaye salalu tapikir senalom gena dambo neo suang jelama sang jati yo asal garom dud saratus saboi seribu taun gulu.

Jelama tatuwo banca sang jati parna batutur kawasan-kawasan Pangkalan Siong isan bawang Balait ya kawasan Pasal samok sampadan Tutong - Belait aro suang jalama. Katab o kalaw masa mantuwong boleh kakito nab sikit apui sulu jalama mok Bukid Pasal ino tad kawasan Pangkalan Siong. Macam eno ni jalama Pangkalan Siong buli kito nab sikit apui sulu lama mok Bukid Pasal. Sarita o aro baratus-ratus suang jalama  garom mok kawasan eno masa tagulu.

Andi sadu tad Pangkalan Siong aro tunggal kawasan babukid ngaran o Bang Butan. Siti pun suang jalama garom. Macam eno ni Bukid Pasal eo no aro kawasan ya suang bajalama suntu o Pangkalan Deraan ya Kid Tadung Kayan. Kawasan Kagu,  Tarop ya Malayon pun kisah o suang bajalama tagulu. Macam eno ni mok Bukid Usung.

Kalaw banor manino li dambo neo edu waris-waris lama-lama suang eno masa iti? Yo kakal garom manatap mok kawasan Mukim Bukid Sawat aro neo waris-waris tatuwo Orang Kaya Perkasa Yangag, Orang Kaya Bugal, Pengarah Imung, Orang Kaya Muda Bungkol, Orang Kaya Muda Engkuwow, Orang Kaya Di Raja Garai ya Orang Kaya Johan Pahlawan Yunggat sampur kadiok gala yo lain.

Aro ni sarita yo aro kaitan ya sabab-sabab panduduk-panduduk mukim iti jadi kadiok. Partama pasal kasuat panyakit gayo. Masa eno suang jalama sang jati kasuat panyakit ganjil yo anjop aro lama pandai nguru.  Suang lama natai. Yo kakal iaw eyo no ero yo nidu li mok entalun,  midu tad alai-alai ero lakak suat jangkit panyakit eno. Senalom sajara pagun hal ti tajadi senalom kiro-kiro taun 1888 gulu.

Sarita tunggal lagi aro mambabit kisa ayaw yo mikot tad pagun Sarawak. Ayaw lama banca kayan yo mikot maya padas-padas awad samulok li dud nyarang lama kampung isan tambing bawang Balait. Suang lama panatai ero. Lama kakimo yo andi patayon ero biton ero muli li Sarawak jadi taban (lama tawanan).  Jadi suang neo lama sang jati yo malakak lama ayaw ti midu li kawasan sadu-sadu tad tambing bawang misal o  li Bang Butan, Engkalan Deran, Kid Tadung Kayan, Kagu, Pasal ataw pun midu li kampung-kampung lain sadu tad bawang Balait.

Tuesday, January 8, 2013

RAMPUTI BATUNTUT CAM SANG JATI

1.  Sabitan lambago:
Jaye eran ni pabila karangow sabitan jati aro ni kan samo ya sabitan banca "ramputi" (Inggeris). Sabitan "lambago" ti yo bamaksud kawasan tulang sariba tumbung kan samo ya sabitan ramputi eyo eno "lumbargo" .

Memang jati aro sabitan asal sengayi ngaran-ngaran tulang sacara anatomi. Misal o tulang likud (spine), tulang lemba (shoulder blade) , tulang abo (chest bone), tulang ulu (skull), tulang atis (leg bone), tulang langaon (ulna) tapi susa ni kan katamu sabitan samo "lambago" ya "lumbargo" sadangkan lama jati anjop aro suang 100 taun tagulu balajar mok sakula pasal anatomi ya fisiologi. Cara kabatulan ka sabitan eno samo?  Jaye andi pa pandai jawapan o.

2. Sabitan Panadol
Salain eno aro ni ngaran uru ganalar ramputi "PANADOL". Sejenis "paracetamol" untuk menan raso dul mok inan. Uru esu nan dul  - "penan dul"  la ino. Ha ha kan-kan samo katab o. Cara kabatulan ni ngkali.

BATUNTUT YA SANG BISAYA

Adui suang ni pangalaman yo bole ngal irak kisa jaye mulo batamu ya jalama sang Bisaya tab Limbang tagulu.

Masa taun 70'an gulu pabila kuje ya sawo ku nanaw kan badudun li mok alan anak incan sawo ku masa eno garom nyewa alai jalama mok Kampong Aig, Bandar Seri Begawan. Jami mapit gulu li pasar sada mali sada reman. Pabila nikot mok alai anak incan sawo ku ino tarus tenak ku sada eno li sawo o. Sawo o eno lama banca Bisaya, andi pa pandai tuntut Sang Jati pagun. Sawo o ngara " Matong ni mali sada".

Jaye fikir makna tuntut o eno  ngara sada banali jaye eno laid suda kan mutoang. Jadi jaye njawablah "O sada laid. Kan mutoang ngkali".

Anak incan sawo jaye magirak. Kain o "Ainka mutong maksud sawo ku eno. Leom adaw ekow mali sada, maksud o".

Wow jami megirak sengaye. Maalumla jaye pun andi pa pandai tuntut Bisaya. "Matong" ya "mutoang" eno pun kan samo katab o.

Kaniab jaye ya sawo ku nanaw li Limbang ngintong jalama pabali bua. Jami katamu lama pabali bua langagi. Suang denaja ero. Rago o limo RM sa kilo. Kalaw mali suang buli kurang kain lama pabali eno. Jalama pabali eno banca Bisaya ni. "Kalaw kurang, puro rago o?" jaye suba muwot.

"Duo kilo balu RM, " jawap kakimo Bisaya eno.

Sawo jaye magirak, andi pa ngarati uno "balu" eno. "Balu eno walu," kainku ngara sawo ku. Baru sawo jaye paam.

Andi eran. Cara ngitung pun andi pa samo gaya jalama Sang Jati batuntut. Suntu o kalau "tunggal" kain Sang Jati jade "saulun" mok sabitan tuntut Bisaya.




Suba jati ngarangow katab lagu Bisaya ti:

                             Lagu Bisaya Karaoke