Friday, April 19, 2013

SAJAK SANG JATI


Kuji anjaop arao lagi kakito ataw karumpak SAJAK-SAJAK yo nengal gama esoi-esoi gala senalom tuntut Sang Jati. Senalom tuntut lain arao suang kuji kakito mok internet ti, uno lagi kuo yo tanulis selalom buk-buk banca lain.

Sajak ti memang anjaop pa suang jalama baminat mambaca karna kadang-kadang sulit ni ntuk paham rati ataw maksut kuo yo kanarang gama panulis eno. Lain hal ao kalaw jati mambaca PANTUN. Pantun sanang jati paham uno mesej ao. Ntuk pantun apat baris, baris yo duo partama eno arao no pambayang maksut, yo duo baris sariba sabagai panyabaoi maksut ao.  Tatapi hal ti andi samao selalom SAJAK. Satiap baris ao eno arao no panyabaoi maksud sengaye.



SAJAK  MELAYU  TIKUS

Senalom taun 1971 tagulu samasa kuji balajar mok pagun Singapura arao kuji parna naya nikot ngarangow jalama ngendeklamasikan sajak kuo yo nengal ero sandiri. Arao sanginan panyajak (ah kamuan ku ngaran ao) mambaca sajak diso yo kuji raso paling muda agaon nulis karna eyo sengaye ao 13 umi tuntut , eno pun samo gala katab ao. Tajuk sajak ao "Tikus" ataw "Lawow" kain  tuntut Sang Jati:


TIKUS

Tikus.
Tikus.
Tikus.

Tikus. Tikus
Tikus.  Tikus.  Tikus.
Tikus.  Tikus. Tikus. Tikus.  

Tikus!


Ayu rupa sajak eno muda entangan matao tapi kalaw agaon jati mbaca, lain jalama lain katab ao. Jadi lain ni jadi mesej ao. Karna irama, takanan nada suara, ya lain-lain ao baparanan mambantuk makna dambao-dambao sajak eno.

Nyugut sarita panulis eno sandiri sajak eno kanarang ao samasa eyo suat kurung senalom panjara sawaktu Jipun bakuasa mok Pulau Singapura tagulu. Senalom taun-taun 1942 - 1945 mungkin ni.

Adaw-adaw eyo makito lawow  basimbul manaw li sino li siti senalom kawasan panjara alan diso suat abaong eno. Suang jalama suat kurung miso ya diso dino. Anjop arao lain kan yalan jadi kanarang ao la sajak ti kuma. Sajak "TIKUS ". Sajak "LAWOW".

Walau pun sangaye pakataan ao miso tapi cara bacaan ao andi samo. Panyajak ngembaca diso sacara panu penghayatan. Kalaw jati ngajop matao ngarangow tantu jati buli ngabayang uno banaca ao eno.

Mesej sajak ti eyo nao  tantang sarita kesesaan jalama suat kurung senalom jel waktu Jipun tagulu. Jel ao kama, andi pandai bagu. Suang lawow sino siti. Arao lawow manaw pelan-pelan tamalib, arao simbul-simbul midu. Arao ni lawow eno temun tad sawat sampayan ataw tabungan. Manino la kisa lawow ya jalama suat kurung senalom panjara Jipun.

  


SAJAK SANG JATI

Ti arao SAJAK yo arao mesej sanang jati ngarati:

__________________________________


EKOW  MALAP

Sakiro Ekow Pasaya Ekow Malap,  malap la no.
Sakiro ekow pikir ekow suat ala – suat ala la ekow no.
Sakiro ekow pikir ekow andi seow – andi la ekow no.

Sakiro ekow mau manang  tapi pikir ekow andi kalap manang,
Tantu la pasti no ekow andi malap manang.
Sakiro ekow pikir ekow kan gagal –   gagal suda la ekow no.

Karna senalom dunya ti jati nakakito
Kajayaan no bamulo ya kamahwan kawan-kawan;
Sengaye no selalom otoak fikiran.

Pajuangan eyaw andi salalu bapihak
Li jalama yo labi kuat atau labi pantas;
Tapi lambat laun ataw turi o jalama yo manang no
Eyo no esoi yo bapikir eyo malap.


Tulisan asal gama: Anonymous

_______________________________________

Mesej karangan sawat ti kuma eyo no:

1. Adaong jati lampaw-lampaw ngarangow uno katab tuntut jalama lain sapaya andi kasuat pangaruu kuo yo andi mancoi ataw negatif.

2. Pasaya (yakin)  la selalom gena sandiri yo jati malap bajaya ngal uno gala. Jati masti la bapikir positif.



Nota:

Sajak sawat eno kanarang gama Anonymous selalom tuntut Ramputi (English) macam sariba ti.



YOU CAN

If You Believe You Can, You Can

If you think you are beaten--you are.

If you think you dare not--you don't.

If you want to win but think you can't,

It is almost a cinch you won't.

If you think you'll lose--you've lost.

For out in the world we find
That success begins with a fellow's will;

It's all in the state of mind.

Life's battles don't always go
To the stronger or faster man;

But sooner or later the man who wins
Is the one who thinks he can.



By Anonymous


Thursday, April 18, 2013

PANTUN-PANTUN SANG JATI


Jalama Sang Jati suka badudui ya ngindung anak tad tagulu lagi. Eno arao no jenis bahasa bairama klasik. Ero arao ni bapantun tapi pantun ero taniru ero tad tuntut  Malayu. Masa tagulu lama jati suda arao parna mambaca buku-buku saer senalom tulisan jawi saperti Syair Siti Zubaidah ya Syair Dandan Setia. Jalama sang jati tagulu arao balajar manulis ya mambaca buk-buk tulisan jawi tapi jarang  arao senalom tulisan rumi macam masati. 

Pasal pantun Sang Jati ti, memang anjaop arao tanulis ero masa tagulu. Yo arao arao nao jenis kuo yo andi batulis gala. Eno pun andi ni pa suang. Jaye arao karangow tunggal pantun janaka (pantun seloka) ,  kanarang gama lama jati tagulu.  Eyo cuma duo baris gala. Macam katab gurindam ni ayu o.  Mantiti katab ao:

           Tabadak nangka  samangkuk sira
           Jalama marangka,  makan andi bakira  (bakiro la no!)


Baris partama ao basampur aduk ya tuntut Malayu. Baris kaduwo ao baru nao kan-kan tulin-tulin tuntut jati kacuali yao rampaod ao gala. Gurindam iti biasa ao isu jalama tetuwo manyindir anak-anak diok yao suka makan-makan gala karijan ao.
       


Ti arao pantun laid duo baris jenis gurindam ni:  

           Uyung-uyung Yapu  
           Ujung-ujung arao ya upu

Gurindam iti kuma arao duo maksud ao kalaw agaon jati naliti banaor-banaor. Duo-duo ao arao kaitan ao ya parbuatan yao agaon jati ngal.

1.  Secara positif:  Misal ao kalaw jati menan jarat mungkin buai-buai tantu ni buli makalap palanuk ataw sabagai ao.

 2.  Secara negatif:  Kalaw esoi gala salalu ngal tabiat rat saperti ngandakaw ataw manipu jalama arao adaw ao la kadapatan ni ataw kasuat tangkap ataw sabagai ao.

 

OK. Na sariba ti arao kuji nulis pantun-pantun senalom tuntut Sang Jati. Pantun apat baris sengaye. Pantun ti banaor ao arao suang rupa jenis ao. Misal ao pantun duo baris, anaom baris, walu baris ya mapod duo baris. Mapod anaom baris pun arao.





1.  PANTUN NASIHAT

Kalaw ngasa isaw balati
Bua tababoi senalom balatak
Kalaw miskin miskin la jati
Adaong sabaoi tagitak-tagitak



Walau bayao ngisu sanjata
Adaong midu suma-suma
Walaupun kayao rata bajuta
Adaong kamuan mok indu yama


Natai bayao sanapok ya rita
Sada  diok bawang damuan
Pangkat gayao usin bajuta
Lama diok adaong kalamuan


 


2. PANTUN BERKASIH SAYANG


Ain lakun sabarang lakun
Lakun kakimu najadi batu
Ain dudun sabarang dudun
Dudun ngantamu ubah laidku


Anak sada duo basium 
Anak ritiw ngisu tarumpak
Buai suda kuji bagium
Baru iti kuji karumpak


Kalaop-kalaop matao jipun
Lama jipun makan langagi
Arap gena li mok ijun
Andi ijun esoi lagi



3. PANTUN BUDI
 
Ancaom jawa ramuan rita
Sada badus ngambit kasapi
Lanjaop nyawa lanjaop sarita
Budi yo mancoi kanangaon jati


Nyiram lada ngisu baldi
Lintas-lintas anak karama
Puas suda manabur budi
Amas ni entangan jalama

Kalaw mali barang baragao
Asal andi pandai mampasa
Walau miskin amas tambagao
Asal kayao budi ya jasa

 
4.  PANTUN PERJUANGAN


Madar lunoak saboi malanai
Kulit anggi lapaon taratai
Uno guno anak manyanai
Kalaw andi siow matai


Kalaw jadi babagi sawan
Gitak bantu ngalawod sanang
Kalaw andi lagi balawan
Anjaop tantu esoi yo manang


Anci bagao suang napali
Langguang bana senalom tuli
Agao matai saribu kali
Ngakun ala andi sakali



 5. PANTUN BIASA

Suang-suang mananom lampun
Lampun purak basusun-susun
Kuji andi pandai bapantun
Sabarang pantun gaon ku nyusun
 
Kalaw arao parai mok sulap
Parai tau santari marlina
Kalaw arao sala ataw silap
Adaong nau selalom gena


Kalaw arao jalama awad
Epon mandow isu basugi
Kalaw arao umur mawad
Malap jati katamu lagi


 6. PANTUN TEKA-TEKI

Kalaw manaw ngisu bantuka 
Adaong ngada anci tabulang
Kalaw esoi pandai manaka
Uno sada andi batulang?


Arao banatang malap kanaon bao
Tiap adaw jati kakito
Atis ao apat ulu ao duo
Uno ngaran banatang eno?

Kayu baguyun gama kara
Kara makan andi bagabow
Kalaw muyun kalap ngara
Uno bua umi ao saribow?


7.  PANTUN PERPADUAN

    Sada paus senalom kabaot
    Kabaot tenan disan tamu
    Yo sadu mancoi gon rapaot
    Yo nukat mancoi gon namu
   
     Lama jati ngal umai
     Umai eniliw isan batu
     Eyaw  jati agao la damai
     Uno gala magak basatu


8. PANTUN PERIBAHASA

    Uno pasal uru makancoi
    Uwai taut Kampung Andulau 
    Kalaw asal bani yo mancoi
    Ratu li laut menjadi pulau

   Kalaw suda nanaom dalima
   Isu manambah kabun kamiri
   Adaong muda nyala jalama
   Nyaramin rabah intong sandiri
  
   Tangkai lakati pangauu ulu
   Kayu jati pangamal sanang
   Agao jati susa tagulu
   Turi-turi jati basanang

    Sada rangow kasuat gadaw
    Sada mutan kasuat  lisun
    Bila rangow kadurud adaw
    Adaong gi ngada aig mok situn
    
    Libun purak suang mok tamu
    Isu mabaod gandar kapak
    Kawan magirak suang katamu
    Kawan magiad susa kan rumpak




[KARYACIPTA ASLI: SANG JATI]


Wednesday, April 3, 2013

MANGIRO WAKTU


Sistem solar














Cam mana gaya jati ngiro waktu kalaw jati anjop arao jam entangan?

Masa dapadaw pabila tangil ngkatab mok entalun rati o andi buai kan liom. Sambut o,  laggawow palita ngkatab tandu o adaw andi buai gi kan miyang la eno. Tapi lama tatuwo jati aro lagi pandaian ero.

Samasa tagulu sabalum lage aro jam jalama jati suda pandai ngajangka waktu.  Ero mamarati dampal sawat matao adaw kalaw madaw. Masa mentuwong ero ngarangow ngkuruk manok. Sengaye iti suda kanaji ero tad tagulu.




Arao suang sabitan jati yo aro kaitan o ya waktu. Antara o eyo no:

                  ampir  iyang adaw - kiro-kiro jam 5.30 sambut

                  iyang rawaot-rawaot - kiro-kiro jam 5.45 

                  ukab adaw- kiro-kiro jam 6.00 sambut

                  adaw samilaw - kiro-kiro jam 6.00 sambut

                  sambut adaw - kiro-kiro jam 6.00 -> 9.00 sambut

                  adaw taman nakaod  - kiro-kiro jam 7.00 - > 8.30 sambut

                  nakaod adaw - kiro-kiro jam 8.30 - > 10.00 sambut

                  kan ampak adaw - kiro-kiro jam 10.00 sambut

                  ampak adaw - kiro-kiro jam 10.30 ->  11.30 sambut

                  ampir tanga adaw  - kiro-kiro jam 11.30 sambut

                  tanga adaw    -    jam 12.00 madaw

                  ampir baring adaw - kiro-kiro jam 12.30 tanga adaw

                  baring adaw - kiro-kiro jam 1.00 -> 3.00 dapadaw

                  adaw suda endauu - kiro-kiro jam 3.00 -> 5.30 dapadaw

                  sadop adaw - kiro-kiro jam 6.30 dapadaw

                  nakaod manuk  - kiro-kiro jam 6.45 dapadaw

                  taman liom - kiro-kiro jam 6.30 dapadaw

                  kuat liom - kiro-kiro jam 7.00 dapadaw

                  tanga entuwong - jam 12.00 entuwong

                  nyari-nyari - kiro-kiro jam 2.00 -> 3.00 sambut

                  ngkurok manuk yo mulo - kiro-kiro jam 1.00 sambut

                  ngkurok manuk kaduwo - kiro-kiro jam 5.00 sambut
                  
        

Waktu tapat andi la kuji pa pandai banor.  Suba la muyun muwot mok jalama yo tuo.