Friday, May 30, 2014

KISA INGOB JALAMA MAPAOK

Ti kisa Ingob.

Suang jalama parna  karangow sarita iti tapi kakal anjaop arao esoi-esoi nanulis kisa ao senalom buku ataupun uno-uno gala.  Jadi lakak sarita ti malanjaop gala-gala  jadi mancoi ni agaon ku nulis sarita ao ti diti mok blog Tuntut Sang Jati ti.

Ingob ti manyanai tuwo kadiok,  inan ao kakal tagap tapi talingao ao mapaok andi pa karangow tuntut jalama. Bingoal kain jalama suang.  Susa kan batuntut ya diso. Lain agaon jalama nyabit lain gat karangaon  ao. Pandai la jati gaimana ula jalama mapaok ti. Kadang-kadang jati pun magirak makito diso.

Tuturan ao mantiti.........

Sambut eno Ingob ti taman nuli nanaw manuwo sada mok bawang Kagu. Talu inan sengaye ero nanaw eno. Suang sada alap ero talu. Ero bakayu ngisu padas. Malumla jaman eno anjaop lagi arao injin outbot. Sengaye jalama ngisu barasi bakayu li dud li saba. Kalau li saba mancoi kadiok pasal sanang bakayu, kalap laju ni nyugut daraos aig. Tapi kalau samuloak li dud paya kadiok. Paksa bakayu kuat ngalawan daraos. Jadi ero talu inan ti bakayu samuloak li dud muli li alung Bawang Singob (Sungai Singap).

Ingob ti makuku mok dulung sakali.  Ero bakayu macam biasa gala. Nayak gena ngibit muli sada suang alap ero nanuwo sambut eno kemaye.

Mana-mana kawan ao yao duo likud ti karangow katab jalama suang bakayu tad saba. Kali enintoang  duo, wow, arao duo bua padas gayao panu ya jalama banca Kayan ngandakaop ero ti. Arao miso tanjung sadu ero ampak eno.    Ero katandu yao ngandakop ero eno mimang banca  Kayan.  Ayu rupa padas ero pun lain ni agak ao. Babatik,  mawad lagipun gayao. Mimang Kayan mikot kan ngayau mamatai esoi gala jalama yao garaom isan tambing Bang Pali (Sungai Belait) ampak eno.

"Kayan Ngob. Kayan!"  rauk kawan ao ti tad dulin ngara di Ingob.

"Tayan?" saut Ingob tad dapan. Andi pa lurus rangaow ao. Kayan sangka ao sada tayan.

"Ain tayan. Kayan! Kayan !" rauk kawan-kawan ao tad likud.

"Kalau tayan, mancoi nao. Malap agaon mais," jawap Ingob lagi.


"Kayu laju-laju Ngob. Kasup Kayan jati la! " kain duo tad likud. Rasao kan kasiow pasal Ingob ti andi ngarati tuntut duo ti. Jalama mapaok tantu la macam eno. Lain agaon nyabit lain rangaow ao.

Uno lagi duo yao likud ti pun bakayu babayau antaob-antaob gena makak makasup padas ero gama padas Kayan yao suang eno.   Andi kaliman lala.  Babayau sengaye angguta. Kalau kasup tantu ero talu ti sengaye matai gama Kayan. Kayan ti banca rat. Banca yao suka mikot mangayau tad pagun sambila. Tad dud bawang Baraom  ekot ero.

Dami kejugal gala dulung padas ero ti mok tambing alung bawang Singob kawan Ingob yao duo likud ti pun tarus tamindak li tambing midu likas-likas nakaod tambing bawang yao tambiring eno. Danuwan duo Ingob ti turi mok padas. Jalama midu ngibit nyawa mimang la macam eno gaya ao. Sandiri ngibit inan sandiri. Ngibit midu nyawa. Tapi sampat ni duo ngara Ingob nyu midu. Tapi jalama mapaok dambao kalap karangow banaor. Ingob andi sadar uno pasal kawan-kawan ao eno basimbul midu. Eyo andi katuyi  ayau Kayan ngandakaop ero ti kuma.

Pelan-pelan Ingob ti nendau tad padas ao. Nalap ao tali akut padas kan agaon ao ngakut disan tambing bawang eno la.   Suda enakut ao eyo pun nakaod tamindal tambing bawang Singob eno barinut-barinut. Kanandaoi  ao tabulang ao ya langaon kibang ao. Kandaoi patiw.   Tambing bawang masa  eno sawat  tambiring. Malum la aig bawang kuat nasakan.

Pabila Ingob ngadudug li sariba baru nao yao eyo nakito arao jalama sariba nyugut mok likud ao. Jalama ya tugug. Katua Kayan gaya ao. Tugug ao panu ya bulu lagawow. Bulu tambakow ayu ao. Gayao irak katua Kayan nakito Ingob andi kapapaol tamindal nakaod tambing bawang eno. Sangangao luang kabang ao magirak kito Ingob tad sawat.  Magirak pasal nayak gena  nakasup Ingob andi kapapaol midu ngibit inan. Gaya ao macam kan musuh Ingob tad likud. Agaon ero nikom eyaw-eyaw Ingob ti.  Laku nikom anak anuk gala pikir ero.

Ingob ti sanginan gala tapi jalama Kayan ti suang. Arao baratus inan sengaye ero.  Uno lagi janugal gama Ingob tabulang ao li likud. Andi paduli suat atau andi kasuat. Bal-bal jugal gala..  Andi eno pun tantu matai gama Kayan yao suang eno pikir ao.   Nasip Ingob mancoi banaor karna anci tabulang ao lurus kasuon mok luang kabang katua Kayan eno. Andi sampat eyo nyilat. Nabaong senalom kabang ao.  Andi ngasi patua kabaol ao. Mantagu ni eyo kalau kasuat anci tabulang mok luang kabang ao. Eyo pun natumbang buwod-buwod  tarus  natai  apar isan tambing Bawang Singob eno  ni. Kawan-kawan ao sengaye kasangang. Andi pasaya katua ero natai macam eno.  

Ingob uno lagi nasimbul nidu antaob-antaob laju  lakak nakapaon jalama ayau yao suang eno. Nidu diso li mok alai sulap raraw ao. Alai bataon ao yao diok eno sadu tad alai gayao ero. Tantu jalama ayau eno andi kalap nyugut diso pikir ao.  Andi eyo seow muli li alan gayao ero karna eyo pasaya Kayan eno tantu nanaw ngayau li dino. Mimang suda naye jalama mok alan gayo ero eno suda panatai gama Kayan kain Ingob senalaom gena ao. Andi eyo sadar jalama Kayan ti suda nuli andi jadi ngayau pasal katua yao gayao ero suda natai. Kiro andi mancoi angai la untuk ero kalau katua ero suda matai samasa balawan. Ero bakayu nuli li pagun ero ngibit bangkai katua ero eno.

Saminggu salapas kajadian eno Ingob pun suba-suba muli li dalai gayao ero.  Pakiat sengaye jalama dalai  nakito Ingob nuli  eno. Kakal eyaw lagi Ingob. Sangka anak sawao ao Ingob ti suda natai panatai gama Kayan mpak eno.

Masa Ingob nikoat eno ero sibuk ngal akan turu untuk diso.  Senalaom adat jalama Sang Jati  mimang arao adat makan adaw untuk jalama natai.  Arao akan talu, turu, mapaod apat ya akan apat ngapaod ao. Sawao ao suda saminggu napuwod. Adat ni eno. Kalau matai anao maka sawao ao masti mapuwod. Kalau menyanai natai sawao ao maka eyo masti magalang.  Eno adat sanugut tad laid. Adat Sang Jati sandiri.

Nayak gena sengaye jalama ya arao masa eno. Andi jadi ngal adat makan adau. Gananti ero ya adat basangi. Basangi ngambaca dua salamat pasal Ingob salamat andi suat patai jalama Kayan. Basukur karna Ingob anjaop arao uno-uno. Nayak gena anak ya sawao ao. Sawao ao andi neo jadi tarus nyambung puwod ao karna  anao ao Ingob andi  natai.

Macam eno la katab tuturan Kisa Ingob Jalama Mapaok.

----------------------------------------------------


[Ti kisa banaor. Ngaran jalama enisu nao ainka ngaran ao yao banaor.  PENULIS)



Monday, February 3, 2014

MULO PANDAI MAKAN KALADI

Ti tantang kisa jati mulo pandai makan kaladi.

Kaladi ti memang suang arao jati kakito masati. Kaladi ti suang banca. Arao kaladi payao, arao kaladi silung, arao kaladi intan ya lain-lain ao lagi. Suang la nao banca kaladi tananaom jalama dambao-dambao gala masa ti.



Tuturan ao masa gulu jalama jati ti andi pandai makan anci kaladi. Maalumla kalaw anjop parna karasao memang jati andi siow makan uno-uno gala kasuali kalaw arao jalama lain ngara di jati barang eno malap ekanon. La kalaw sala-sala akan lain gat jadi ao. Malangu karasunan la jadi ao. Masa gulu anjop lagi arao alan sipitar.  Anjop lagi arao duktur ataw darisa. Kalaw sala akan lain gat jadi ao.   Maalumlah jaman gulu-gulu laid.

Sarita ao salain mangisu bagang tana giloat jalama tagulu ngisu anci kaladi ti yalan ero sabagai andaon untuk ngadampal pariuk sawat apui. Biasa ao jalama ngisu talu bagang andaon untuk nyungkad uno-uno gala. Ero ngisu anci kaladi payao karana kaladi payao ti bulat ya gayao  sasuai untuk yalan ero jadi andaon sungkadan.

Mana-mana sangadaw eno kakimu yao namaong sungkadan ao mok sawat apui eno nakadaop makuku disan rapuan. Antah andi sadar-sadar eyo natumbang li mok rapuan tarus epon ao kagagaol andaon kaladi ti kuma. Eyo pun kasadar nakaliman. "Eh mancoi rasao andaon ti,"  kain ao senalaom gena.

Ganagaol ao lagi bagang andaon eno. Kaninyam ao banaor mancoi rasao ao.

 "Ei mancoi rasao anci kaladi ti,"  kain ao ngara jalama lain mok alai eno. Uno lagi, jalama yao arao dino pun ngancuba nginyam rasao bagang kaladi kuwo nengal ero bagang andaon eno.

"Bujuk rasao ao," kain ero suang-suang.

Naye anci kaladi kuwo nengal ero andaon eno enakan ero.

Memang la anci kaladi ti kuma nancak gama lasu suat padar apui yao jalab-jalab eno. Kaladi bapadar mok apui ti rasao ao karing tapi nyaman bujuk-bujuk ekanon.

Tad eno la kisa ao mulo-mulo jalama jati ti pandai makan anci kaladi. Andi neo yada ero gala-gala balaku bagang tana.  Sanuba ero makan kaladi-kaladi  yao lain. Mancoi ni rasao ao. Pasal eno la baru jalama jati ti pun pandai mananaom kaladi mok disan-disan alai ero saboi li jaman jati ti.  

Tapi ingat-ingat ni kalaw makan kaladi ti. Silap-silap adaong makakan kaladi jenis yao gilat.

[Nyugut  sarita jalama tatuwo, kaladi buli jadi gilat kalaw eo suat jalag panaw lanut ataupun kalaw kaladi eno suat endakaw jalama lain. Banaor andi,  andi la kuji pa pandai. PENULIS]

---------------------------------------------


Ti arao pantun SJD bakaitan ya kaladi:

1.  Nau sada selalom lanji
     Adaong kalamuan anci kaladi
     Kalaw suda jati bajanji
     Adaong dila andi jadi

2.  Anci kaladi lapaon bubur  
     Bubur sanapak santan pasaw
     Adaong jati angat takabur
     Mandow madaop adaong ngacaw


-----------------------------------------------



Friday, January 3, 2014

SARITA ASAL-USUL : BUKIT SERAWONG





Bukit Serawong sabanaor ao arao ngaran asal ao.  Ngaran asal ao yao nao KID SARAUNG.

Kid bamaksut bukidsaraung  [sa-ra-ung]  ti yao nao kuo yao isu jati ngadundung ulu samasa jati ngatu parai. Arao saraung enataw ngisu raun ukang, arao ni jenis saraung jenis bulu. Uno pun saraung ti memang isu jati ngadundung ulu sapaya andi suat lasu adaw ataw pun masa gama aig rasam.  Saraung ti bulat, salalu ao andi pa gayao. Paling gayao kiro-kiro 60 cm gala kalaw agaon nyukat rampaod li rampaod. Kalaw angat gayao magat ni jati nyuloab mok ulu jati.
Saraung ukang


Kid Saraung ti arao kaitan ao ya tuturan laid tantang banjir gayao. Ainkan labur tapi kisa banjir gayao mok dunya ti samasa tagulu. Sarita labur eno lain lagi.  Andi samao yang sarita banjir gayao.  Ti kisa banjir gayao. Masa jaman tagulu, kisa ao, tah bagaimana ka mulo ao, rasam ti adaw-adaw mendauu, andi pandai ranti-ranti. Malumla sengaye ti senalaom kuasa Alatala. Jati manusia ti memang andi buli pandai sengaye yao buli tajadi mok dunya jati ti. Alatala gala yao pandai.

Karna rasam ti andi pandai baranti uno lagi sengaye kawasan nasakob gama aig kasuali bukid-bukid yao sawat. Ngisu sarita, kawasan Bukid Seraung ti pun nasakob kaliling ao.  Yao tinggol suma ao puruk bukid ti kuma. Eno pun andi pa gayao tinggol ao.  Arao gayao balad saraung gala yao andi nasakob. Eno la pasal ao ganalar gama jalama tagulu kawasan ti kuma sabagai Bukid Saraung, yao entiti sanatit ngaran ao senalaom  tuntut Melayu sabagai Bukit Serawong.    Bukid ti samuon senalaom  kawasan Mukim Bukit Sawat andi pa sadu tad Sekolah Rendah Merangking. Memang puruk ao masawat kalaw agaon manding ya puruk bukid yao lain disan ao misal ao Pak Babau, Magilang ataw Danggi.


[Masati arao suda rancangan gama sabua sarikat swasta untuk manidaong manara pamancar alat  parubungan mok sawat bukid ti kuma sapaya jalama garaom mok kawasan kibang kanan ao ti la sanang batalipun ngisu talipun mobile.  ]